Etnobotanik ve biyoteknoloji uzmanı Dr. Ceren Kazancı Oruç ve Ekolog ve Kuş uzmanı (ornitolog) Soner Oruç’un 2016-2018 yılları arasında Artvin, Ardahan ve Gürcistan’ın sınıra yakın 100 yaylasında gerçekleştirdikleri bölgenin en geniş kapsamlı etnobotanik (yerel halkların geleneksel bitki bilgeliği) araştırmalarının sonuçları uluslararası 4 makale ile bilim dünyasına sunuldu.
Batı Küçük Kafkasya’nın Geleneksel Bitki Bilgeliği Yaşıyor
Dr. Ceren Kazancı Oruç tarafından Küçük Kafkas Dağları’nda 120 yaylacı ile yapılan sistematik derinlemesine görüşmeler sonucunda 350 yabani bitki türünün 8 farklı dil ve lehçelerdeki yöresel isimleri ve geleneksel kullanımları kayıt altına alındı ve bölgenin biyolojik ve kültürel çeşitlilik mirası doktora tezi olarak yayınlandı.
Araştırmaya göre, 40 yabani bitki türünün Artvin’de, 65 yabani bitkinin de Ardahan’da yaylacılar tarafından yabani sebze olarak taze, pişirilerek ya da turşusu kurularak tüketildiği kaydedildi.
Yine, 110 yabani bitki türünün Artvin ve Ardahan’da yaylacılık yapan insanlar tarafından koruyucu hekimlikte ve sağlık sorunlarında da tedavi edici tıbbi aromatik bitki olarak kullanıldığı tespit edildi.
Bunun dışında 20 yabani bitkinin büyükbaş, küçükbaş ya da kümes hayvanlarının rahatsızlıklarında doğrudan tedavi edici olarak, 45 yabani bitki türünün ise bu hayvanlarda koruyucu sağlıkta ve beslemede yem olarak kullanıldığı belirlendi.
Tespit edilen bu kullanımların dışında onlarca çeşit ağacın, çalının, çiçeğin ve otun keyif çayı olarak, yabani meyve-yemiş olarak ya da yakacak, yapı malzemesi, tarım ve ev araç gereci, süs eşyası, oyuncak ve kültürel-kutsal değer olarak önemsendiği ve yöre halkının bu bitkileri geçimleri için, sağlık ve sıhhatleri için ve de birlik ve beraberlik duygularını güçlendirmek için kullandıkları ortaya konmuştur.
Artvin Yaylalarında 90 yabani tıbbi aromatik bitki şifa için kullanılıyor
3 yıl boyunca süren etnobotanik araştırma sonucunda Artvin’de, Hopa, Kemalpaşa, Borçka ve Şavşat ilçelerinin yaylalarındaki halkların 90 yabani bitki türünü başta deri hastalıkları olmak üzere sindirim, solunum, dolaşım yolu rahatsızlıklarıyla ilgili birçok hastalığın tedavisinde kullandıkları tespit edildi.
Bu türlerden en çok kullanılanlar ise sırasıyla şu şekilde belirlendi:
*Plantagomajor (bağa yaprağı, yedi damar, ohte damar, balarzarghva, sinirli ot, damarlı ot),
*Urticadioica (ısırgan, gez gezik, çinçar),
*Piceaorientalis (ladin, nadzvi),
*Rosa spinosissima (askil, eskül, esgül, kara eskül, kara kuşburnu, şilan),
*Helichrysumrubicundum (nego, sülenay, altın otu, sürvila, altın çiçek),
*Hypericumperforatum (mayasıl otu, sarı çiçek, kaymak çiçeği),
*Sambucusebulus (antzli, asli),
*Gentianacruciata (mayasır otu, asistava)
Artvin’deki yaylacıların daha çok bitkilerin yapraklarını harici olarak cilt sorunlarında kullandıkları, yaygın ikinci kullanımın ise bitkinin çiçekli toprak üstü kısımlarının demlenerek çayının içilmesi olduğu tespit edildi.
Yaylacılar, yaygın cilt sorunlarından yara ve çıban tedavisinde en çok “Bağa yaprağı” bitkisinin yapraklarını ve “Ladin-Nadzvi” ağacının reçinesini kullandıklarını belirtti.
Sindirim sistemi, kadın hastalıkları, dolaşım ve kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarında ise daha çok “Isırgan-Çinçar”, “Nego-Ölmezçiçek”, “Civanperçemi-Kılıç otu” , “Pitna-Nane” ve “Kondar” bitkilerinin toprak üstü çiçekli kısımları kullanılmaktadır.
Yaylalarda tıbbi olarak en çok yararlanılan yabani meyveler ve yemişler ise çeşitli Kuşburnu, Mürver, Yaban mersini ve Alıç türleri olarak belirlendi. Bu meyveleri çoğunlukla solunum yolu, özellikle de soğuk algınlığı, öksürük ve endokrine sistemi rahatsızlarında kullanıldıkları tespit edilmiştir.
Ayrıca yaylacıların birçoğu gıda olarak tüketilen bazı yabani ot yemeklerinden Polygonumcarneum bitkisini hastalıklara yakalanmamak için sağlık koruyucu bitki olarak kullanıldığı belirtilmiştir.
Bitki Bilgeliği ve BiyoKültürel Çeşitlilik Korunmalı
Çalışmalarına memleketi Artvin’de devam eden etnobotanikçi Dr. Ceren Kazancı Oruç ve Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Kaynak Yönetimi Bölümü yüksek lisans öğrencisi Soner Oruç araştırmaları sonucunda Artvin ve Ardahan’daki yaylacılık kültürünün, yabani bitkilerin ve bu ilgili değerli kadim bilgi ve tecrübelerin bir an önce korunmasının, derinlemesine araştırılmasının, eğitimlerle, kitaplar ve festivallerle genç nesillere aktarılmasının önemine vurgu yapıyorlar.
Araştırmacılar, bu geleneksel bitki bilgeliğinin korunması ve yöre halkının geçimine katkı sağlamak için bitki temelli besin ve kozmetik ürünlerin üretileceği küçük ölçekli üretim tesislerinin kurulmasına destek olmak istiyorlar.
