Nursel Ataman
Yazı Dili: Hemşince
1942 in Bağlivan Canoğliin as aşxares egadza. Dade Golçağin Dursun Alin, mare Ayşen a. İm hokis a,, aşxars a. Anune Esme a. Kutuğin yep Asmali ağadza an çkidim. Yes al sade Asma gasim. İnçug garkevetsa, im dade meg semt, aşxares meg semter. İm more şad desnu çe. Şad tadigur. Garkevetsa hedev yep u dağa unnatsi, im mare meg semt aşxares meg semt ağav.
Mar elluşe inçbes tejara desa. Dasnuyerek daragan iken garkevadza Asmas. Dasnuyerek dağai mar ağadza. Araçu dağan kartin iken meradza. Dasnuergu hadig axçkan mara. İs ğadig dağa unnatsadz u nestadz ça. Gov put gener, tarman gener, pad giyegur, poruş, torxuş gener. Kukar dane hats-tatsan geper. İm mare aşxaris emmen u zor panoun panvorner. Madağ ellim. İsa kires kiele şad latsi.
Apnas kar u im more as aşxares yed tartsene; “Asmali avale inç genedi? İnçbes gantsnir oriyed? deyi hartsene.
“Ka orti meg rahatluğ me desadz çunik. İnç asim? Vore var tenim, vore asim? Yes ter mar ellelu hokurnoud u hoparid mar ağa. Momed merav, anots yes put ai.” gaser.
İm Femin asa hana, hoparis hama peynan mağr gata gu: “Hopared merav hana im engeres kenats, menenag menatsi orti” asats, latsu lats, ter kula.
“Garkevelu arac inç genedi? Aner asa kiçm al.”
“Ka inç enoğaki orti? Gor gertaki, tadaki gu. Yokluğ gar. Kordzadzniyes kagaki gu, me m’al kordzaguki. Lern i ver gertaki. Meg dari me, lern i ver ertale kiratin boçin vaan nestadze meg dağ me enga. Golçağin Umere gorçedz im more. Dağid kaletsu, tsius vaan inç gena asats. Şad tatre gu çors or keşegur compan. Soliyanin, Cevriin Xanin, Dakvarain, me m’al Satibein duşum genaki. Lerine aşlan poloma genaki gatan, xavindz gepaki, hoyiv gertaki momove. Mome danan heru ğergeçer mezi. Soy put gener. Barvuş gar. Mart desnaki hana kentiyes, peyneniyes xepaki gu yazmaniove . Yerek çors ard torxaguki. Oxtn hadig gorob unaki. İm marn u yes done modig gorobe bedgenaki. Meg dari me gorob ertale dzumaki. İm dade varigur mezi.”
“Garevetsa hedev namaz enaki oç hana mezi halivore hats dal çer. Tsemere dzevağnetsa gertaki Bartsxalin kedn i ver. Yes şad xeye gu. Hediye hokured, ‘yes xeyi çim, tun inçi xeyis gu?’ gaser. Gyonulen poriser, teviyes xeyele tsune pernelov termeguni. Axkad Femin dağaer. Tevers i var şeretsne gu. Aman şoğtsene gu. Şad haknuşi şe çunaki. Etakluğs al ağim pernegur. Namaz enele tsen gener, ağime kagigur. Ardern i ver torx enuş ertaki hana gugumove çure hoğniva netene gu bağ mena deyi. Haba isman tadadzim orti” gaser.
İm Asmali, şad kaşadz uni. Babn al mança dağa çuni deyi, ‘kena ardin dun şina’ astadz uni. Babe lern i ver u kenatsadza, kağduts kağduts done dağe poradz unin. Lertiyove giyadz unin emmen şe. Ergu dari xosadz ça babe asots hede. Hedev hedev dunn i ver kenatsadza. Hedev halivortsav u hivand menats hana, ali babun im mare put aav, inçug merav.
Şakari hivandutine pernets hana done im more uduş çelluşi inç u gar vatetsi. ‘İm mare udoğ ça hana, yes al udim oç’ asti. Hedev hedev sorvetsa, inç molervi çi ki. Meg dari me indzi şad merağ ağadz uner. Oç gartuş oç keruş kider, im dane numaran kelxun pernadz uni, mankadz indzi. Şad haz ağadz une, mednas elle çi. Asti, me m’al asim, şad gasim isa, apnas kar u im more aşxare poxe. İndzi maktab danir hedev arnur. Hedra park ertaki, indzi xağtsener. Cilika terçe, indzi taper. Kuafor ertaki, sinama ertaki, konser ertaki, dzovn i var ertaki lağeki. Tatil ertaki, uruş dağnuk desnaki. Harsnik ertaki, xoron xağaki. İser elluşe indzi hama lerçuda. Yes sanat muziği koroinim. Araçu konserin im mare modser. Yes al gançetsi. ‘Emmen u soye tun gançetser’ asats.
“Yes dağa iken inçbese?” asti.
“Şad medzedi. Paluliken lern i ver dari, Karsun oraganedi, yes ‘ut amisgana’ gase. Şad açiç ağar” asats.
Yes al karsun daragan iken lern i ver kenatsi. ‘Himi yes kezi danim’ asti. Vaxedz, ‘hivandnagum’ asats. Me m’al palul iken indzi hokuris dune daradz uni. Çay kağele galate tiadz gaxtskadz uni. ‘Me m’al u put ai hana otse galatn i ver keller’ asats. Aman tejar medzentsadzik orti. Darsous put ene çer, karneniyes desnu çer. Yep u kurba kordzuşe sorvetsuts en tame haz aav. Anu hama emmen u soy diplomas aradz une. Emnenotsi asats mat aav . Şad tatradza, şad var kaşadz uni.
Mek kurerdakes dardoous vaan şad xosil çigarik. ‘Me m’al mezi merağ ena oç’ gasik. Asuşi şad pan go u kiç m’al kurerdakes asin toğ. “Tuk al astek” asti, medzan geba.
Gyonulen: “İm mare indzi aşiğis devuş uzel çer. Meg igun me Fehmi hopare eev. Hakvan ertale done dage hoparove xosele anguç devi. Hoparin, ‘Helimin asa axçkane da oç toğ’ gaser. Hoparn al, ‘Ça devoğuk dağan soy a. Hem gartatsadz a’ asats. İm mare umets havnil çer. Mezi gimiş ene çer. Dune eev hana, ‘Desar ta? İndzi devoğun’ asti. Dzidzağetsa şad xendum ağadze. İm mare averetsav. Hedev hedev an al Gundağin (Hüseyinin) haz aav.” asats.
Eminen (Maşar): “Garkevoğe hana kağduts kağduts kular im mare. Harsnetse orna şad latsav. Ter donan eladz çe gove unnadz. An horte indzi devets im mare. An moleri çim.” asats.
Meyreme: “İm dade pade campun neketin gedregur. Vordağ u tejar pan ellir, kednugur. Taduşe haz gener. Meg dari me im mare ergudager. Porine vover medis ça. Yes, Budigen me m’al im mare pad geuş kenatsak. Budigen meg tevan, yes meg al tevan perne gu aman pad gietsag orti.” asats.
Zülfiye (Budige): “İm mare İmrenin u unnats hana an oriye moleri çim. Xastanen i ver ertale şad latsav. Yes al duva gene manç unna deyi. İm mare dzidzağelov kar dune, gase. Hedev imatsak, İmrenin unnatsadzer, dasnuhing or xastanein bargetsav. Karsunuhing daraganer im mare. Yes al kenatsi modn i ver. Dune egak yerek amis hivant bargetsav. İmrenin al im morn al yes put ai.” asats.
Esengüle: “Mağrvenoun şad haz gener im dade. Apnan ka anots hede bargoğa. Heru dağnuke porogi hama daxtag şinegur. Meg or me dzare xezarele keloxn i var engav. Peynan argan engadzer. İm mare merav kider. Orti tsaxude keloxe arav. Cor patax hastanen i ver kenadz hede. Xerke kelxan eladzer ağadig haz gena. An ore moleri çim. İm dadin inçbes haz gener an ore desa.” asats.
Nevime: “Meg or me doxtoran eev im mare. ‘Dağa unim yes, kidim ali axçig elloğa. Ku dadn al arnul dal çi asats. Hedev bargetsak ayni odayin bargadzaki. İm more luşove zatetsa. An latsav, yes latsi. Modines Sonnurner anu pattevetsa inçug hakvan latsi.” asats.
Sonnure: “Hokis Asmali. Marie dağatse gimiş ene çin. İm marn al mezi varigur. İnç ener taduş bidir. Çaye gebçir hana hakvenie odain ture gamats gamats pats gener. Tatradz gellir yatğin cotin nestir şunç garnur. Teve vaas tenegur, gaserta, ‘Sonnur, hayde ver elek orti, asakvan al ver elek.’ Aman asele im kunes al şad kukar. Me çaye tamnir hana ture al gamats pats gener. Ali yatğin cotin nestir teve vaas tenegur. ‘Orti asakvan al viyelek. Mereme çayin nor gebav, anu engeretsek orti’ gaser.” asats.
Neticen: “As dari kağn i ver kenatsi. Dağotse Uçkardeşin barvun mode var tei. Hivandeni. İşçi dari im dadin hama. Xelog tarnuşez bidatsav. Barave, ‘dağan şad hivanda, aye,’ asats. İm more asti, ‘yema ertam,’ asti. Put genim na daği bes luşi gebav. İnç ene? Erta çgartsi, ergu or al mode gatsi. Hedev kenatsi dağotses ari, dasnuhing or al mode gatsi. An luşe mednas elloğ ça.” asats.
Ayşen: “İm mare indzi şad tsengudar. Ayşe istus, Ayşe intus. Anunes tejarçer anu hama takidum. Taduşan naçiyadze ‘mayi anunes poxoğum’ asti. ‘İnç tenoğes’ asats. ‘Sinem tenoğum’ asti. ‘İnççç! Sitreç taaa’ asats. Al indzi vov perna gu. Dzidzağelov ternu mera. Me m’al tadim oç deyi, ‘hivandim’ gase. Vermidon xema gaser. Anu soy ilace aner. Ter ali Vermidon gasa.” asats.
Çiğdeme: “İm mare soy iken, çay moluş kenatsak. Ertuşi çe barguş kuze. İm more asti ta: ‘im mongağes avera, gedre çi, ku apuned du’ asti. Put genim devedz. Apuns al devi oç, paxa campan i var. Şad gorçedz, edetiyas xoselov gorçelov dune eev. An ore moleri çim.” asats.
İmrene: “İm more emmen u bidzig axçignim, dasnuergu numaran. Karsunuhing daregan iken indzi unnatsadza. Şad tejar ağadza unnuşe. Kartin meg ur me go. ‘isa kezi unnale ağadza. Basmalum xelk çune u kezi unnatsi’ gasa. Gorçuşn al anuşa. Yes bitun im more lertin bargetsa, anu hama şad nazli medzentsa. Hakvenie ver keller, hats harzegur, indzi ver ganer. Lerte garnur ereses, teves levanagur, ali lerte garnur depure danigur. Hatse gudesner andi hedev maktab ğergegur. Momun modnius ertale dani çer, şad kula. Picamanies tseve gu. Lertin bargele luşiye kimana, yes al kula. ‘İnçi kulas?’ gaser. Yes al, ‘mağrun xadzedz’ gase. Şad luşes im mare barava, merni gu, arants mar menagum deyier. Emmen tsemer engerdatses hama perta kurba, patik kordza gu. Hediye devuşe hatira var tenuşe haz gena. Yes an semtnine im more lemanigum. Bidzig iken dune uş ka ana, guttar. Himi erese gaxtska gu. Mar asin hana xelkes egadz emmenu soy, erand şen Asmalin a.” asats.
Kurerdaks al taduşan, şad dağa unnuşan xosadzin. As aşxaris gendike şad acervigun. Mança dağa unnam deyi abrume dağa unnalov, tadelov antsadza. Asmali ku hakked odenmiş elli çi. Apnas kar u ku abrumed tartsene. Maroud soy put aek, anotsma mezi modig ook çgo.
Yazının Türkçesi
Asmali…
1942’de Beğlivan’ın Canoğlu Mahallesi’nde dünyaya gelmiş. Babası Kolçak Dursunali, annesi Ayşe’dir. Benim canım ve dünyamdır. Adı nüfusta Esme ama ne zaman Asmali olmuş bilmiyorum. Bende Asma diyorum. Evlenene kadar babam bir taraf dünya bir taraftı. Annemi çok görmüyordum. Çok çalışıyordu. Evlendikten sonra ne zamanki anne oldum annem bir taraf dünya bir taraf oldu benim için.
Anne olmak nasıl zor anladım. 13 yaşındayken evlenmiş Asma. 13 çocuk annesi olmuş. Ilk çocuğu düşük olmuş. 12 kız çocuk annesidir. Bu kadar çocuk doğurmuş hiç oturması olmamış. İnek bakardı, ot biçerdi, odun taşırdı, bahçe kazırdı, ekerdi. Gelirdi evde ekmek, yemek yapardı. Benim annem dünyanın en ağır işçisiydi. Kurban olayım. Bu yazıyı yazarken çok ağladım. Elimden gelse de annemin yaşamını değiştirsem.
Asmali eskiden ne yapardın. Nasıl geçerdi günlerin?
Kızım kurban olayım biz hiç rahatlık görmedik. Hangisini diyeyim hangisini susayım? Ben daha anne olmadan halalarına ve amcana anne oldum. Babaannen genç yaşta öldü onlara ben baktım.
Benim Fehmi dediğinde amcam için ağzından bal damlar. Amcam öldüğünde benim arkadaşım gitti yalnız kaldım diyerek ağladı ağladı; hala ağlıyor.
Evlenmeden önce ne yapıyordun? Onları anlat biraz da.
Kızım ne yapacaktık kurban olayım. İmecelere giderdik bahçelerde çalışırdık. Yokluk vardı. Ördüklerimizi söker tekrar örerdik. Yaylaya giderdik. Bir sene yaylaya giderken kır atın kuyruğuna oturmuştum. Bi yokuşta düştüm. Kolcaklarin Ömer kızdı anneme. “Çocuğu yürüt” dedi. Atın üstünde ne işi var dedi. Çok yorulurduk 4 gün yürürdük anca yol biterdi. Yaylada xavindnz pişirirdik, ineklere çoban olurduk. Babaannem uzaklara göndermezdi bizi. Çok iyi bakardı bize. Saklanırdık birini görünce ağzımızı burnumuzu yazmayla kapatırdık. Üç dört tarla ekerdik. Koliba beklerdik. 6 tane kolibamiz vardı. Nenemle ben yakın kolibayı beklerdik. Bir sene koliba beklerken oruçluyduk. Babam üzülürdü oruçluyken koliba beklememize.
Evlendikten sonra namaz kılmazsak bize deden yemek vermezdi. Kışın inekler için ormandan yabani karayemiş getirip yedirirdik. Bartsxalın deresine. Ben karda çok kayardım. Hediye halan ben kaymıyorum sen neden kayıyorsun derdi bana. Gönüleye hamileydim. Ellerim kayarken donardı. Benim garip Fehmim çocuktu. Ellerime işetirdim. Öyle ısıtırdım. Sonra çok yıkardım yemek yerken midem bulanırdı. Çok giyecek kıyafetimiz yoktu. Eteğimiz buz bağlardı ormanda. Namaz kılarken ses çıkardı buz erirken. Tarlalara kazı yapmaya gidince guğümle suyu toprağa gömerdim soğuk kalsın diye. İşte bu şartlarda çalıştım ben.
Benim Asmam çok zorluklar yaşamış. Dedem de oğlu yok diye git tarlada ev yap demiş. Dedem yaylaya gidince gizlice evin yerini çıkarmışlar. Sırtlarıyla taşımışlar malzemeleri. Iki yıl konuşmamış neden evi tarlada yapmadılar diye. Sonra sonra konuşmaya başlamış. Sonra dedem hasta olup yataklara düşünce annem baktı dedeme ölene kadar.
Şeker hastalığı ortaya çıkınca annemin evinde ne kadar onun yiyemeyeceği yiyecek varsa hepsini çöpe attım. Annem yiyemiyorsa bende yemem dedim. Sonra sonra alıştım. Neye alışmıyor ki insan. Bir yıl beni çok merak etmiş. Okuma yazması olmadığı halde ev numaramı ezberlemişti. Beni aradı çok mutlu olmuştum ve şaşırmıştım. Aklımdan çıkmaz o anım. Söyledim yine de söyleyeyim çok söylerim hep söylerim bunu, elimden gelse de annemin hayatını değiştirsem. Beni okula götürse sonra okuldan alsa. Beraber parka gitsek oyunlar oynatsa. Salıncakta sallasa beni. Kuaföre gitsek, beraber sinemaya, tatile gitsek. Konsere gitsek denizde yüzsek. Bunların olması mümkün değil artık benim hayalim olabilir. Sanat müziği korosundayım bir konser tarihinde annem de yanımdaydı. Geldiği ilk konserdi. Çok beğendi solo yaptım en güzel sen söyledin dedi.
Ben çocukken nasıldım? Dedim
Çok şişman bebektin. 40 günlükken yaylaya götürdüm 8 aylıktır diyordum. Çok nazar oldun dedi. Ben de 40 yaşında yaylaya gittim gel şimdi de ben seni götüreyim dedim. Korktu hasta olurum dedi. Bir de beni bebekken halama götürmüş. Halama çay toplarken beni sepete koyup ağaca asmış. Bi de bakmışlar ki yılan ağaca çıkıyordu. Öyle zorluklarla büyüttüm sizi” dedi.
Derslerimizle ilgilenmezdi. Karnelerimize bakmazdı. Ne zamanki çorap örmeyi öğretti bana o zaman sevindi onun için en iyi diplomayı almıştım. Herkese anlattı mest etti beni. Çok çalışmış çok yorulmuş annem benim asmam. Biz kızkardeşler hiçbir sorunumuzu annemle paylaşamayız bir de bizi düşünmesin diye. Söyleyecek yazacak çok konu var da biraz da kardeşlerim söylesin. Sizde birer anı anlatın dedim büyük ablamdan başladım.
Gönül: “Annem beni sevgilime vermek istemiyordu. Bir akşam Fehmi amcam geldi kaldı bizde. Sabah giderken amcam annemle konuşmalarını dinledim. Amcama diyordu ki Helim’e söyle kızı vermesin. Amcam da yok çocuk iyi hem okumuş vereceğiz kızı dedi. Annem kimseyi beğenmezdi. Bize kıyamazdı. Eve girdi önüne geçtim gördün mü beni verecekler dedim. Güldüm çok mutlu olmuştum. Annem bozuldu çok. Sonra sonra o da Hüseyin’i sevdi” dedi.
Emine: “Evleneceğim zaman annem çok ağladı. Düğün günü de çok ağladı. Daha evden çıkmamıştım inek doğurdu o buzağıyı bana hediye verdi. Onu unutmuyorum” dedi.
Meryem: “Babam odunu yolun altında keserdi. Nerde zor iş varsa onu bulurdu. Çalışmayı çok severdi. Annem hamileydi. Ben ve Zülfiye bir de annem odunu taşımaya gittik. Zülfiye bir elinden ben diğer elinden tutardık öyle odun taşıdık onu unutmuyorum” dedi.
Zülfiye: “Annemin İmren’i doğurduğu zamanı unutmuyorum. Hastaneye giderken çok ağladı ben de dua ediyordum erkek doğursun diye. Sonra duyduk kız doğurmuş yine. 15 gün hastanede yattı. 45 yaşındaydı ben de gittim hastaneye. Evde de üç ay yattı. Kalkamadı yataktan. Annemle imrene ben baktım” dedi.
Esengül: “Arıları çok severdi babam. Elinden gelse onlarla uyurdu. Uzak yerlerde kovanlar için tahta yapardı. Bir gün ağaç keserken ağacın yarısı üstüne düştü. Ağzından dişleri düşmüştü çok kötü görünüyordu. Annem öyle feryat etti ki orman ayağa kalktı. Aklı başından çıktı annemin o kadar severdi babamı. O günü hiç unutmuyorum. Babamı nasıl seviyordu o gün gördüm” dedi.
Nevim: ”Bir akşam Borçka’dan geldi annem. Hamileyim dedi biliyorum yine kızım olacak. Baban da asla aldırmaz dedi. Sonra yattık aynı odadaydık. Annemin hıçkırıklarıyla uyandım gece. O ağladı ben ağladım. Yanımda uyuyan Sonnur’du ona sarılıp sabaha kadar ağladım” dedi.
Sonnur: ”Hokis asmali. Anneler çocuklarına kıyamazlar. Annem de bize kıyamazdı. Elinden gelen bişey yoktu. Çalışmamız şarttı. Çay başladığında odamızın kapısını yavaş yavaş açardı. Yorulmuş olurdu. Erken kalkardı. Yatağımın ucunda oturup bi derin nefes alırdı. Elini üstüme koyup Sonnur hayde kalkın kurban olayım. Bu sabah da kalkın. O öyle derken uyku daha tatlı olurdu. Bizim çay bitince kapıyı yine yavaş yavaş açar yine yatağın ucunda oturup elini üstüme koyup hayde bu gün de kalkın Meyrem çaya yeni başlamış ona yardım edin” dedi.
Netice: “Bu yıl köye anneme gittim. Çocukları babaannelerine bıraktım. Hastaydılar. Çay için işçi götürmüştüm hem babama. Hemen dönmem gerekti kaynanam çocuk kötü oldu gel dedi. Anneme söyledim döneceğimi. Baktım ki çocuk gibi ağlamaya başladı. Ne yapacağımı bilemedim. Ama kıyamadım anneme iki gün daha kaldım. Sonra gittim çocukları aldım on beş gün daha kaldım yanında. O ağlaması aklımdan çıkmıyor.” dedi.
Ayşe: “Annem beni çok çağırırdı. Ayşe oraya Ayşe buraya. Adım kolay diye bana iş verirdi. Çalışmaktan çok yorulmuştum. Anne adımı değiştireceğim dedim. Ne koyacaksın dedi dedim Sinem. Neee sitreçmii dedi. Daha beni kim tutar gülmekten öldüm nerdeyse. Bir de çalışmamak için hastayım derdim. Vermidon iç derdi. Annemin en iyi ilacı oydu. Hala bugün vermidon iç der” dedi.
Çiğdem: “Annem iyiyken çay temizlemeye gitmiştik. Gidesim yoktu hiç, uykum vardı. Anneme dedim ki benim elimdeki orak kötü sendekini ver. Verdi orağı bendekini de vermedim. Çaydan indim kaçtım. Çok kızdı mecburen arkamdan geldi. O günü hiç unutmuyorum” dedi.
İmren: “Annemin en küçük kızıyım. 45 yaşındayken doğurmuş beni. Çok zor bir doğum olmuş. Karnında bir kitle var eline gelen onu gösterir hep bu senin yüzünden oldu diye. Demek ki aklım yoktu da seni doğurdum der. Kızması daha tatlı. Ben hep annemin sırtında uyudum. O yüzden nazlı büyüdüm. Sabah kalkıp kahvaltı hazırlardı beni kaldırırdı. Sırtına alırdı elimi yüzümü yıkayıp mutfağa götürürdü. Kahvaltı yaptırır okula gönderirdi. Anneanneme giderken götürmezdi ama. Bende pijamalarımı yırtardım ağlarken. Sırtında yatarken hıçkırıklarını duyardım, ağlardı hep. Ben de onunla ağlardım. Niye ağlıyorsun derdi. Ben de arı ısırdı derdim. Aslında çoğu ağlayışlarım annem yaşlıdır erken ölür de annesiz kalırım diyeydi. Her kış arkadaşlarıma yün çorap patik örer. Hediyeleşmeyi çok sever. Ben de o bakımdan anneme benzerim. Hediyeleşmeyi hatıra bırakmayı severim. Küçükken eve geç geldiğimde döverdi. Şimdilerde surat asıyor. Anne dediklerinde aklıma gelen en iyi en güzel şey Asmalidir” dedi.
Kardeşlerim de çalışmasından çok, çocuk doğurmasından bahsetmişler. Dünyadaki bütün kadınlar eziliyor. Erkek çocuk doğurana kadar çocuk doğurmakla, çalışmakla ve çocuklara bakmakla geçmiş annemin ömrü. Annem senin hakkını ödeyemeyiz biz. Elimden gelse de çektiklerinden kurtarsam seni. Yaşamını kolaylaştırsam.
Annelerinize iyi bakın bize onlardan yakın kimse yok.
Bu yazının Hemşincesi Gor Dergisi 7. sayıda yayımlanmıştır.
