1877-1878 Osmanlı – Rus Harbiyle Başlayan Akçakoca Laz Göçü

0
1314

Kamer Orhan

Göç eder insanoğlu doğduğu topraklardan, ürkek bakışıyla, bitmeyen umuduyla yol alır ayakları, çarpar yürekleri kuşkuyla. Yinede gitmek zorundadırlar, göçmeye mecburdurlar. Dönemin koşulları bir tek buna elverişlidir çünkü. Göç, tarihin içinde hep var olmuştur yok da olmayacaktır.
Günümüz Akçakoca’sına da işte böyle bir yolculuk yapılmıştır. Doğu Karadeniz’in uç noktası olan Hopa’dan, Arhavi’den ve civar bölgelerden başlayan bu göç tarihinin Lazlarla olan ilgisini konu etmek istiyorum. İşleyeceğim konu Akçakoca ve tarihi olduğu için o dönemdeki diğer il ve ilçelere yapılan Laz göçünden bahsetmeyi uygun görmedim.
1877-1878 Osmanlı Rus savaşı ki 93 harbi diye bilinir ve adlandırılır. Osmanlı-Rus savaşında Osmanlılar mağlup olunca büyük bir göç harekete geçmiştir. Bu hareketliliğe sebep olarak da İstanbul hükümetinin “Doğu Karadeniz’in boşaltılması” kararı etkili olmuş ve bunun üzerine sınır köylerinde oturan Laz, Gürcü, Abaza, Çerkez ve Türk köyleri kısmen boşaltılmıştır. En çok etkilenenler Hopa, Arhavi, Fındıklı, Ardeşen, Pazar, Hemşin, Rize olmuştur. Günümüz Akçakoca’sına 1934 yılından önce Akçaşehir denilirdi. Dolayısıyla Laz göçü Akçaşehir döneminde gerçekleşmiştir. O dönemde Akçakoca bölgesi devlet arazisi olduğundan göçmen yerleştirme komisyonları kurulmuştur.
Dönemin Akçaşehrine göç eden Laz aileleri önceleri İzmit bölgesine yerleştirilmek istense de o tarihte sıtmanın yaygın oluşu bu yerleşimi engellemiştir. Akçakoca’ya yerleşmeyi uygun bulmuşlar ve kurulan göçmen komisyonuna rağmen, göçmenler; Osmaniye mahallesi (Hacılı), Ayazlı, Döngelli, Edilli ve Uğurlu (Meze) bölgelerini mesken etmek istemişlerdir.
Yapmış olduğum bölgesel çalışmalar sonucunda, Akçakoca’ya yerleşmiş olan Laz ailelerinin (sülaleler) yerleştikleri ya da kurdukları köylere göre, sırasıyla eski aile adları ve şimdiki soyadları, ayrıca tespit edebildiğim kadarıyla Lazona’dan geldikleri yer adlarını aşağıda belirtmeye çalıştım.

OSMANİYE MAHALLESİ (HACALLI)
Batum’un Liman köyünden Bekaroğlu Osman (1877) ,Akçaşehir’e gelerek çuhalı çarşı etrafına diğer ailelerle birlikte yerleşmişlerdir… İlerleyen zaman içerisinde Akçakoca’nın en büyük mahallesi konumuna gelmiştir ve buna istinaden şu an ki yerleşim, Laz nüfusunu geçmiştir.
1 – Bekarişi; Şimdiki soyadları Atik’tir. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
2 – Pentişi; Şimdiki soyadları Oktay’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
3 – Emirxacişi; Şimdiki soyadları Akın’dır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir. Kemalpaşa’da (Emiral-işi, Emiralioğlu) olarak bilinirler.
4 – Abaozişi; Şimdiki soyadları Abanoz’dur. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
5 – T’ut’xeşi; Şimdiki soyadları Tetik’tir.Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
6 – Çorbacişi; Şimdiki soyadları Madenci’dir. Hopa’nın Azlağa köyünden göç etmişlerdir.
7 – Sametişi; Şimdiki soyadları Aydoğan’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
8 – Qoxaşi; Şimdiki soyadları Güçlü’dür. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
9 – Xacişi; Şimdiki soyadları Başar’dır.
10 – Xocanişi; Şimdiki soyadları İlhan’dır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
11 – Şirinişi; Şimdiki soyadları Yakış’tır.
12 – Çebişi; Şimdiki soyadları Çep ve Özçep’tir. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
13 – Tuzcişi; Şimdiki soyadları Tuzcuoğlu’dur. Hopa’dan göç etmişlerdir.
14 – Aşikxasanişi; Şimdiki soyadları Turanlı’dır. Hopa’nın Azlağa köyünden göç etmişlerdir.
15 – Uzunişi; Şimdiki soyadları uzun’dur. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
16 – Gyokçeşi; Şimdiki soyadları Gökçe’dir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
17 – Kyurtxalilişi; Şimdiki soyadları İşgören’dir. Hopa’nın Orta köyünden göç etmişlerdir.
18 – Salixişi; Şimdiki soyadları Üzmez’dir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
19 – Şenişi; Şimdiki soyadları Şen’dir. (Eski soyadlarını ve göç ettikleri yeri henüz tespit edemedim)
20 – Öztaşişi; Şimdiki soyadları Öztaş’tır. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim) Hopa’dan göç etmişlerdir.
21 – Keskinişi; Şimdiki soyadları Keskin’dir. Vi3’eden (Fındıklı’dan) göç etmişlerdir.
22 – O3aşi; Şimdiki soyadları Kazanır’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
23 – Erişişi; Şimdiki soyadları Eriş’dir. Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
24 – Şişmanişi; Şimdiki soyadları Şener’dir. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
25 – Kadenişi; Şimdiki soyadları Kaden’dir. (Eski soyadlarını ve göç ettikleri yeri henüz tespit edemedim)
26 – Buyukişi; Şimdiki soyadları Büyük’dür. (Eski soyadlarını ve göç ettikleri yeri henüz tespit edemedim)
27 – Ozenepeşi; Şimdiki soyadları Özen’dir. (Eski soyadlarını ve göç ettikleri yeri henüz tespit edemedim)
28 – Gençxalilişi; Şimdiki soyadları Genç’tir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
29 – Karalişi; Hopa’nın Sarp köyünden göç etmişlerdir.

DÖNGELLİ KÖYÜ (TONGELİ)
1877 Hopa göçmenleri tarafından kurulmuştur. Son 15-20 yıldır İnebolu göçmenleri yerleşmeye başlamıştır…1890 yılında 25 hane 130 nüfuslu olarak kayıtlara geçmiştir. Köy sınırları içerisinde şu an ikamet eden Laz nüfusu tahminen 110 hane, 600 nüfus civarındadır. köyden çarşıya ikametini aldıranlarda mevcut olup, tahsil ve ardından ekonomik şartlar nedeniyle şehir dışı ile yurt dışına da bir hayli göç vermiştir.
1- P’uliaşi; Şimdiki soyadları Cumhur’dur. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
2- Yamağişi; Şimdiki soyadları Orhan’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
3 – Ç’ortoşi; Şimdiki soyadları Lokum’dur. Hopa Kemalpaşa (Makreal) Dereiçi köyünden göç etmişlerdir. Kemalpaşa’da (Manelişi – Lokumcu) olarak bilinirler.
4 – Vi3’urişi; Şimdiki soyadları Genç’tir. Vi3’eden (Fındıklı’dan) göç etmişlerdir.
5 – Aydinişi; Şimdiki soyadları Aydın’dır. Hopa’nın Peroniti köyünden göç etmişlerdir.
6- Kabamemetişi; Şimdiki soyadları Kaba’dır. Hopa’nın Sarpi köyünden göç etmişlerdir.
7 – Paşalişi; Şimdiki soyadları Başak’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
8 – Misirlişi; Şimdiki soyadları Özer’dir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
9 – Sametişi; Şimdiki soyadları Sarı’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
10 – Xocolişi; Şimdiki soyadları Başkan’dır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
11 – Molalişi; Şimdiki soyadları Yazgan’dır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
12 – Xurmadalişi; Şimdiki soyadları Hurmadaloğlu’dur. Hopa’dan göç etmişlerdir.
13 – Karamanişi; Şimdiki soyadları Koçak’tır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
14 – Çeliğişi; Şimdiki soyadları Çelik’tir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
15 – Paşalişi; Şimdiki soyadları İyiyazıcı’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.

AYAZLI KÖYÜ (MAHALLESİ)
1877 Hopa göçmenlerinin kurduğu tahmin edilmektedir. 1890 yılında 39 hane ve 234 nüfusludur. Rize’li ailelerde yaşamaktadır. Ve hatta zaman içinde birçok ana dili Lazca olmayanların bile burada Lazcayı öğrendikleri görülmüştür. Laz olmayan birçok aile bile burada Lazcayı öğrendikleri görülmüştür. Laz olmayan bir çok aile, burada kendisini Laz olarak hissetmektedir.
1 – Çakmakçişi; Şimdiki soyadları Çakmak’tır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
2 – Sarişi; Şimdiki soyadları Sarı’dır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
3 – Met’ot’işi; Şimdiki soyadları Yaman’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
4 – Keskinişi; Şimdiki soyadları Keskin’dir. Vi3’eden (Fındıklı’dan) göç etmişlerdir.
5 – K’amp’araşi; Şimdiki soyadları Kanber’dir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
6 – Tuzcişi; Şimdiki soyadları Tuzcuoğlu’dur. Hopa’dan göç etmişlerdir.
7 – Gyumişişi; Şimdiki soyadları Gümüş’tür. Hopa’dan göç etmişlerdir.
8 – Yomralişi; Şimdiki soyadları Yomra’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
9 – Koçişi; Şimdiki soyadları Koç’tur. Hopa’dan göç etmişlerdir.
10 – Salyanişi; Şimdiki soyadları Yüksek’tir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
11 – K’uk’ulişi; Şimdiki soyadları Tan’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
12 – Özverişi; Şimdiki soyadları Özver’dir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
13 – Yılmazişi; Şimdiki soyadları Yılmazlar’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
14 – Ç’emoşi; Şimdiki soyadları Özer’dir. Hopa’dan göç etmişlerdir.

EDİLLİ KÖYÜ
1877 Hopa göçmenleri tarafından kurulan köy şu an 87 hane ve 280 nüfusludur. 1928 yılında muhtarlık alıp bağımsız bir köy haline gelmiştir. Laz kültürünü ve Lazca’yı halen muhafaza etmektedir
1 – Kavecişi; Şimdiki soyadları Turhan’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
2 – Myuterizişi; Şimdiki soyadları Güçlü’dür. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
3 – Yaziçişi; Şimdiki soyadları Yazıcıoğlu’dur. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
4 – Aydinişi; Şimdiki soyadları Aydın’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
5 – Peluvanişi; Şimdiki soyadları Pehlivan’dır. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
6 – Xorozişi; ; Şimdiki soyadları Horoz’dur. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
7 – Serdarişi; Şimdiki soyadları Serdar’dır. Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
8 – Ertuişi; Şimdiki soyadları Ertuğ’dur. Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
9 – Çerkezişi; Şimdiki soyadları Ezer’dir. Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
10 – Şişmanişi; Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.

GÖKTEPE KÖYÜ
Aslen yerli köyüdür fakat, zamanla göç eden Laz aileleri, Laz nüfusunu fazlalaştırmıştır 1890 yılında 28 hane 168 nüfusludur. Şu an da 58 hane 252 nüfusludur.
1 – Solağişi; Şimdiki soyadları Solak’tır. Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
2 – Sarişi – Sarıoğlu; Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
3 – Xasançauşişi; Arkabi (arhavi) Orç’i köyünden göç etmişlerdir.
4 – Bayrağişi; Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir

AKTAŞ KÖYÜ (GEBEKESE – GEBEKİLİSE)
Bizans döneminde Hıristiyan olarak yaşayan halk bu bölgeden ayrılınca, bölgeye Türkmenler yerleşmiştir.ve ardından Laz göçü ile birlikte ortak kullanıma açık bir köy haline gelmiştir.1890 yılında 20 hane 125 nüfusludur şu an ki nüfusu ise 84 hane ve 375 nüfusludur.
1 – Çakmakçişi; Şimdiki soyadları Çakmak’tır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
2 – Çakirişi; Şimdiki soyadları Çakır’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
3 – Yemenicişi; Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
4 – T’ant’aşi; Şimdiki soyadları Tandoğan’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
5 – T’omiaşi; Şimdiki soyadları Küçük’tür. Hopa’nın Liman köyünden göç etmişlerdir.
6 – Salixişi; Şimdiki soyadları Üzmez’dir. Hopa’dan göç etmişlerdir.
7 – Karalişi; Hopa’nın Sarp köyünden göç etmişlerdir.

UĞURLU KÖYÜ (MEZE)
Karma halktan oluşan bir köydür.(Türkmen,Laz,Gürcü) 1890 yılında 20 hane 84 nüfusludur.şu andaki nüfusu ise 192 hane 997 nüfustur.Göçlerle birlikte Karma bir köy oluşu diğer köylere göre hızlı nüfus artışından bellidir.
1 – 3ak’oşi; Şimdiki soyadları Erdoğan’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
2 – Balcişi; Şimdiki soyadları Balcı’dır. Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
3 – T’ant’aşi; Şimdiki soyadları Tandoğan’dır. Hopa’dan göç etmişlerdir.
4 – Çaliğişi; Şimdiki soyadları Çelik’tir. Borçka’dan göç etmişlerdir.
5 – Odabaşişi; Şimdiki soyadları Odabaş’tır. Hopa’dan göç etmişlerdir. (Eski soyadlarını henüz tespit edemedim)
6 – Recepişi; . Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
7 – Vezirişi; Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
8 – Aslanişi; Hopa Kemalpaşa (Makreal) içinden göç etmişlerdir.
9 – Sarixasanişi; Hopa’dan göç etmişlerdir.

KİRAZLI KÖYÜ (YENİKÖY)
1938 Yılında Batum’dan gelen Hasan Karacan dede köyü kurmuştur..66 hane 306 nüfusludur.
1 – Karacanişi; Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
2 – Kazancişi; Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
3 – Koyuncişi; Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.
4 – Ozbaşişi; Arkabiden (arhavi’den) göç etmişlerdir.

Kaynak: Timur Cumhur